Åžizotipal kiÅŸilik bozukluÄŸu, biliÅŸsel ve algısal bozukluklar, tuhaf davranışlar, büyüsel, garip düÅŸünceler, referans fikirleri, illüzyonlar ve çevreyi yanlış algılamalar ile kiÅŸiler arası yakın iliÅŸki kurmada zorluk ve sosyal iletiÅŸim yetersizlikleri ile karakterize bir bozukluktur.
Åžizotürü (Åžizotipal) KiÅŸilik BozukluÄŸu(DSM-5 TM) KRÄ°TERLERÄ°
A. AÅŸağıdakilerden beÅŸi (ya da daha çoÄŸu) ile belirli, erken eriÅŸkinlikte baÅŸ-layan ve deÄŸiÅŸik baÄŸlamlarda ortaya çıkan, yakın iliÅŸkilerde birden bir ra-hatsızlık duyma ve yakın iliÅŸkiye girme yeterliÄŸinin düÅŸük olması ile kendin gösteren toplumsal ve kiÅŸilerarası eksikliklerin yanı sıra biliÅŸsel ve algısal çarpıtmalar ve sıradışı davranışlar ile giden yaygın bir örüntü:
1. Alınma düÅŸünceleri (alınma sanrılarını kapsamaz).
2. Altkültürel deÄŸerlerle uyumlu olmayan ve davranışları etkileyen, alışa gelmiÅŸin çok dışında inançlar ya da büyüsel düÅŸünme (örn. boÅŸ inançlar, geleceÄŸi görebilme gücü olduÄŸuna inanma, uzaduyum [telepati] ya da "altıncı his"; çocuklarda ve gençlerde, olabilirliÄŸi olmayan düÅŸlemler ya da düÅŸünsel uÄŸraÅŸlar).
3. OlaÄŸandışı algısal yaÅŸantılar, bunun içinde bedensel yanılsamalar da vardır.
4. Yadırganacak denli olaÄŸana aykırı düÅŸünce ya da konuÅŸma (örn. belir-siz, çevresel, eÄŸretilemeli [metaforik], çok ayrıntılı ya da basmakalıp).
5. KuÅŸkuculuk ya da kuÅŸkucu düÅŸünceler.
6. Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanım.
7. Yadırganacak denli olaÄŸana aykırı, alışılagelmiÅŸin dışında ya da sıra-dışı davranış ya da görünüm.
8. Birinci derece akrabalarının dışında yakın arkadaşlarının ya da sırdaşlarının olmaması.
9. YakınlaÅŸmayla azalmayan aşırı bir toplumsal kaygıya, kendisiyle ilgi olumsuz deÄŸerlendirmelerden çok kuÅŸkucu korkular eÅŸlik eder.
B. Yalnızca ÅŸizofreni, ikiuçlu bir bozukluk, psikoz özellikleri gösteren dep-resyon bozukluÄŸu, psikozla giden baÅŸka bir bozukluk ya da otizm açılımı kapsamında bozukluÄŸun gidiÅŸi sırasında ortaya çıkmaz.
Not: Åžizofreninin baÅŸlangıcı öncesinde tanı ölçütleri karşılanıyorsa, "hastalık öncesi" deyiÅŸini ekleyin, "ÅŸizotürü kiÅŸilik bozukluÄŸu (hastalık öncesi)".
NE SIKLIKTA GÖRÜLÜR?
Åžizotipal KiÅŸilik BozukluÄŸunun genel toplumdaki yaygınlığının %3 olduÄŸu ve erkeklerde hafif oranda daha sık görüldüÄŸü belirtilmektedir. Frajil X Sendromu olan kadınlarda sıklıkla ÅŸizotipal kiÅŸilik bozukluÄŸu tanısı konulmaktadır.
Şizofrenik hastaların birinci derece yakınları arasında şizotipal kişilik bozukluğu sıklığında artış bulunmaktadır.
DiÄŸer yandan ÅŸizotipal kiÅŸilik bozukluÄŸu olan hastaların akrabaları ara-sında da ÅŸizofreni ve diÄŸer psikozların sıklığında artış gözlenmektedir
KLÄ°NÄ°K ÖZELLÄ°KLER
Åžizotipal kiÅŸilik bozukluÄŸunun tanısı, hastanın görünümü, düÅŸünce ve davranış tuhaflıkları temel alınarak konur.
Ä°letiÅŸim kurma bozulmuÅŸtur.
Tanısal deÄŸerlendirmede olaÄŸan dışı hastalık öyküsü alınması zorlaÅŸmaktadır.
Hastalarda belirgin düÅŸünce bozukluÄŸu olmamasına karşın, alışılmışın dı-şında, tuhaf, sadece kendilerinin anlayabileceÄŸi, sıklıkla yorumlanmaya ve açıklanmaya gerek duyulacak ÅŸekilde konuÅŸmaları olabilmektedir.
Batıl inançlar, geleceÄŸi görebilme, telepati, 6. his diye bilinen inanışlar, düÅŸünme ve kavrama ile ilgili olarak özel güçlerinin olduÄŸu ÅŸeklinde tuhaf inanışlar, büyüsel düÅŸünceler, acayip (bizar) fantaziler ve uÄŸraÅŸlar görülmektedir.
Ä°ç dünyaları çok canlı, hayali iliÅŸkilerle ya da çocuksu korku ve hayallerle dolu olabilir. KiÅŸiler arası iliÅŸkilerinin oldukça zayıf olması ve insanlar arasında uygun ÅŸekilde davranamamaları nedeniyle genellikle yalnızdırlar ya da çok az arkadaÅŸa sahiptirler.
Diğer insanların hepsinin birbirlerine benzediğini iddia ederler.
YoÄŸun stres altında kısa süreli psikotik belirtiler gösterebilirler.
Referans, paranoid fikirler ve ÅŸüphecilik (hezeyan deÄŸil) görülebilir.
Bedensel ilüzyonları da içeren illüzyonlar ve yakınında birisi olduÄŸu hissi gibi alışılmadık algısal bozulmalar görülebilir.
Ciddi olgularda zevk alamama ve ÅŸiddetli depresyon olabilir.
Mecazi, belirsiz, aşın yüklü ve streotipik tuhaf konuÅŸmalar olabilir.
Duygulanımda uygunsuzluk ya da kısıtlılık vardır.
BÄ°RLÄ°KTELÄ°K DURUMLARI VE AYIRICI TANI
Hastaların %30-50 sinde eÅŸ zamanlı olarak MAJÖR DEPRESYON görülmektedir ve hastaların yarısından fazlası en az bir kez majör depresyon epizodu geçirmektedir.
Åžizoid, paranoid, çekingen ve sınır (borderline) kiÅŸilik bozuklukları en sık birlikte görüldüÄŸü diÄŸer kiÅŸilik bozukluklarıdır. Åžizofreni ve ÅŸizotipal kiÅŸilik bozukluÄŸu arasındaki iliÅŸkinin yapısı halen tartışmalıdır.
Åžizotipal kiÅŸilik bozukluÄŸunun, ÅŸizofreni ile ilgili kiÅŸilik bozukluklarının prototipi olduÄŸu ve bu olguların fenomenolojik, genetik, biyolojik, biliÅŸsel özellikler ve tedaviye yanıt açısından ÅŸizofreniye benzer özellikler taşıdığı söylenmektedir.
Evlat edinme, aile ve ikiz çalışmaları ÅŸizofrenik hastaların ailelerinde, ÅŸizotipal özelliklerin sıklığındaki artışı ortaya koymaktadır.
Åžizotipal kiÅŸilik bozukluÄŸu; ÅŸizofreni, hezeyansal bozukluk ve psikotik özellikli duygulanım bozukluklarından, hezeyan ve halüsinasyon gibi pozitif psikotik belirtilerin olmaması temelinde ayrılmaktadır.
Ancak hezeyanlarla seyreden kısa reaktif psikotik bir tablo ise ayrımı oldukça güçleÅŸtirebilmektedir.
Psikotik belirtiler genelde stres ile iliÅŸkili ortaya çıkmakta ve kısa süreli olmaktaysa da, belirtiler bazen ÅŸizofreniform bozukluk, hezeyansal bozukluk ya da kısa psikotik bozukluk tanı ölçütlerini karşılayacak kadar ÅŸiddetli de olabilmektedir.
Sosyal iliÅŸkilerde kopukluk, kısıtlı, soÄŸuk ve tekdüze duygulanım sergileyen ÅŸizoid kiÅŸilik bozukluÄŸundan, davranış, düÅŸünce, algılama, iletlÅŸimlerindeki tuhaflıklar ve sıklıkla ÅŸizofrenik aile öyküsünün olması ile ayrılabilmektedir.
Paranoid kiÅŸilik bozukluÄŸunda ÅŸüphecilik ön planda olup ÅŸizotipallerde bulunan tuhaflıklar yoktur.
Tuhaf davranışlar, sosyal izolasyon, sözel anlatım ve dil kulanımındaki tuhaflıkların bulunduÄŸu ÅŸizotipal kiÅŸilik bozduÄŸu, otistik bozukluk ve Asperger sendromundan, bu bozukluklarda bulunan ileri derecede bozulmuÅŸ sosyal iliÅŸkiler, sterotipik davranışlar ve ilginç uÄŸraÅŸlar esas alınarak ayırt edilebilir.
TEDAVÄ°
Åžizotipal kiÅŸilik bozukluÄŸu olan hastalar, sosyal anksiyete ve bir dereceye kadar paranoid özellikleri nedeniyle genellikle tedaviden kaçarlar.
Şizotipal kişilik bozukluğunun temel tedavi ilkesi şizoid kişilik bozuk-luğundan farklı değildir.
Genellikle uyumlu iliÅŸki kurulması zor olmaktadır. YüzleÅŸtirici ya da doÄŸrudan yorumlayıcı teknikleri tolere edebilmeleri zordur. Destekleyici yaklaşımlardan faydalanırlar. Garip düÅŸünce örnekleri olabilir.
Bazılarında tuhaf dini uygulamalar bulunmaktadır ve hasta bunları gizleyebilir. Terapist hastayı yargılayıcı davranmamalıdır.
Hastalar biliÅŸsel davranışçı ve grup terapileriyle sosyal iliÅŸkilerinin geliÅŸimi konusunda cesaretlendirilir.
ÇeÅŸitli çalışmalarda düÅŸük doz antipsikotik kullanımının olumlu etkileri gösterilmektedir. Bu tedavi ile hastalardaki anksiyete ve psikoz benzeri belirtiler azaltılmaktadır. Özellikle psikotik de kompanzasyonu olan hastalarda antipsikotik kullanımı gereklidir.
Antidepresan ilaçlar depresyonun varlığında kullanılmalıdır. Bununla beraber antidepresanların kullanımının da kiÅŸilik özelliklerinin azaltılmasında faydalı olabileceÄŸini gösteren çalışma sonuçları bulunmaktadır. Famakoterapi psikoterapi ile birleÅŸtirilmelidir.
Uzm.Dr. Sevilay ZORLU
Psikiyatrist & Psikoterapist
www.antalyaterapipsikiyatri.com
Åžirinyalı Mh. Ä°smet GökÅŸen Cad.
1528 S. Åžahbaz Apt. K:2 D:5
Tel: 0 (242) 316 98 99
facebook.com/antalyaterapipsikiyatri
twitter/ Dr.SevilayZorlu
Neo Rezonans hakkında detaylı bilgi için
Neo Rezonans Antalya
sitemizi ziyaret edebilirsiniz.
Copyright © 2015 Antalya Terapi Psikiyatri. Web Programlama - Maxantalya